کشف غار لاسکو فرانسه به وسیله یک سگ و نقاشی های باستانی انسان!
به گزارش تیم علمی، شبیه صحنه ای از یک ماجرای ماجراجویانه بود. پسر جوانی در جنگل های مونتینیاک ایستاده بود و سگش پشت یک تنهٔ واژگون شده بی قرار می گشت. ناگهان سوراخی ظاهر شد، سوراخی که بیشتر شبیه مسیر یک خرگوش به نظر می رسید تا نشانی از کشف بزرگ. کسی نمی دانست آن لحظه در دل تپه، جهانی خاموش از نقاشی های باستانی انسان وجود دارد.
روایت کشف غار لاسکو فرانسه و نقاشی های باستانی انسان، هم داستان تصادف است و هم داستان پیوند کنجکاوی با تاریخ. همین کشف ساده به پرسشی بزرگ دربارهٔ هنر، آیین و فکر انسان های پیشاتاریخی پاسخ های تازه ای داد.
آغاز کشف: از سوراخی کوچک تا دروازه ای به گذشته
مارسل راویدا نوجوانی هجده ساله بود که در سپتامبر 1940 در جنگل های دوردون فرانسه قدم می زد. سگش که روبات نام داشت، کنار ریشه های یک درخت واژگون شده سوراخی پیدا کرد و با هیجان آغاز به کندن کرد. بعضی روایت ها می گویند که سگ در تعقیب خرگوش وارد سوراخ شد و همین تعقیب ساده نقطهٔ آغاز کشف شد. مارسل داستان های قدیمی دربارهٔ تونلی مخفی را شنیده بود که گفته می شد به عمارت لاسکو می رسد. همین افسانه کنجکاوی او را شعله ور کرد و کوشش کرد داخل سوراخ را آنالیز کند اما ابزار نداشت. او همان جا فهمید که ماجرا به این سادگی تمام نخواهد شد. همین لحظه ساده نخستین دروازه به جهانیی بود که هزاران سال بسته مانده بود.
بازگشت با دوستان و ورود به غاری که زمان فراموشش نموده بود
چند روز بعد مارسل با سه دوست روستایی خود بازگشت: ژاک مارسال، ژرژ آنیِل و سیمون کُئَنکاس. آنها سوراخ را بزرگ تر کردند تا بتوانند به درون سر بخزانند و ارزیابی دقیقی انجام دهند. مارسل نخستین کسی بود که وارد شد و لحظه ای بعد بقیه نیز به او پیوستند. آنچه می دیدند نه تونلی برای فرار و نه مسیر گنج، بلکه تالاری طولانی بود که به آرامی به اعماق زمین می رفت. در روشنایی چراغی دست ساز، دیوارها به تدریج شکل هایی عجیب آشکار کردند. این نخستین مواجهه با نگاره هایی بود که امروز بخش تالار اصلی غار نامیده می گردد. در ادامه، آنها فهمیدند که مقابل مجموعه ای قرار گرفته اند که طبیعت و تاریخ آن را مهر و موم نموده اند.
نخستین نگاه به هنر پیشاتاریخی: حیرت بدون دانستن
چهار نوجوان می دانستند با صحنه ای خارق العاده روبه رو هستند اما نمی دانستند دقیقاً به چه چیزی نگاه می نمایند. آنها به تدریج در مسیرهای باریک تر پیش رفتند و با طناب مارسل را به دهانهٔ عمودی هشت متری پایین فرستادند. در آنجا، تصویر بزرگ گاومیشی بزرگ نمایان شد که با نور آتش یا مشعل هایی از چربی حیوانی کشیده شده بود. نه تاریخ دقیق تعیین بود و نه مفهوم نقاشی ها. تنها چیزی که احساس می شد ترکیبی از شکوه بصری و سکوتی بود که زمان بر دیوارها نشانده بود. این مواجهه نخستین سرنخ جدی دربارهٔ هنر انسان هایی بود که 17 تا 22 هزار سال پیش زیسته بودند. کشف غار لاسکو فرانسه و نقاشی های باستانی انسان، در همین لحظه از روایت، از یک حادثهٔ ساده به مسئله ای علمی و فرهنگی تبدیل شد.
از کنجکاوی محلی تا توجه علمی
نوجوانان، بی آنکه به پیامدهای یافتۀ خود مطلع باشند، خبر غار را آرام آرام منتشر کردند. بازدیدنمایندگان محلی با پرداخت مبلغی اندک به داخل می رفتند تا نقاشی ها را ببینند. سپس آنها موضوع را به معلمشان، لئون لاوال، اطلاع دادند که به تاریخ علاقه مند بود. لاوال ابتدا شک داشت و تصور می کرد داستان اغراق آمیز است، اما با دیدن دیوارها نظرش کاملاً تغییر کرد. او که عضو انجمن محلی پیشاتاریخ بود، فوراً با باستان شناسان تماس گرفت تا آنالیز علمی آغاز گردد. توصیهٔ او به دانش آموزان این بود که هیچ چیز دست کاری نگردد و نقاشی ها لمس نگردد. راویدا برای محافظت از ورودی چادری برپا کرد و در عمل نخستین نگهبان لاسکو شد.
معنای نقاشی ها: حیوانات، آیین و رمزهای فکر انسان نخستین
در غار لاسکو نزدیک به 600 نقش از گوزن، اسب، گاومیش و چند جانور دیگر دیده می گردد. به نظر می رسد غار محل سکونت دائمی نبوده، بلکه فضایی موقتی برای هنرمندان ناشناس عصر قدیم بوده است. رنگ ها از خاک رس قرمز، اخرایی، اکسیدهای آهن زرد و زغال و اکسیدهای منگنز تهیه شده بودند. هنرمندان نقش ها را گاهی روی نقش های پیشین کشیده بودند که نشان می دهد عملِ کشیدن، مهم تر از نتیجهٔ نهایی بوده است.
محل قرارگیری نقاشی ها در بخش های دور از ورودی و سخت گذر، فرضیهٔ آیینی یا آیین گونه بودن این فضا را تقویت می نماید. بعضی پژوهشگران معتقدند شکارچیان با تصویر کردن جانوران، نوعی قدرت جادویی برای موفقیت در شکار تصور می کردند. این برداشت ها تصویری تازه از نقش هنر در زندگی انسان های پیشاتاریخی به دست می دهد و هنوز محل بحث و تحقیق است.
چرا این نقاشی ها فراتر از یک روایت ساده باستان شناسی هستند
وقتی باستان شناسان وارد غار شدند، نخستین هدف آنها ثبت دقیق نگاره ها و ارزیابی سن تقریبی بود. آزمایش ها نشان داد که این آثار به دوره ای بسیار دور از فرهنگ های مَگدالنی (Magdalenian) تعلق دارد. این نتیجه نگاه ما به ریشه های هنر را تغییر داد، زیرا نشان داد انسان پیشاتاریخی تنها درگیر بقا نبوده و به بازنمایی جهان فکری خود نیز توجه داشته است.
خطوط نقاشی طولانی ممتد گاومیش ها و اسب ها نشانه ای از مشاهدهٔ دقیق طبیعت است که با نوعی بزرگنمایی نمادین همراه شده است. این ترکیب، هنر را از سطح تزئین به سطح معنا ارتقا می دهد و به ما یادآوری می نماید که تصور انسان از جانوران تنها شکار نبود. کشف غار لاسکو فرانسه و نقاشی های باستانی انسان، بحث های تازه ای دربارهٔ رابطهٔ آیین، تصویر و قدرت فکری انسان ایجاد کرد و همین گفت وگوها هنوز ادامه دارد. هر خوانش تازه ای از این دیوارها، سؤالی تازه دربارهٔ کِی و چگونه بودنِ هنر پیش می کشد و همین رازآلودگی، ارزش علمی غار را افزایش می دهد.
باز شدن غار به روی عموم و مشکل نفس گیر دیوارها
پس از جنگ جهانی دوم، مسئولان تصمیم گرفتند این گنجینه را به روی مردم بگشایند تا هرکسی بتواند عظمت آن را از نزدیک تجربه کند. از سال 1948 بازدیدها به شکل منظم آغاز شد و هزاران نفر هر سال وارد تالارهای زیرزمینی می شدند. اما نفَس انسان ها یعنی همان افزایش دی اکسیدکربن و رطوبت، روی دیوارها تأثیر گذاشت و به تدریج لکه های قارچی ظاهر شد. این تغییر کوچک در محیط بستهٔ غار، زنگ خطری جدی برای حفظ نقش ها بود. کارشناسان دریافتند که تداوم بازدیدها می تواند به از دست رفتن تدریجی نقاشی ها منجر گردد و این هزینه برای میراث بشری بسیار سنگین بود. در نتیجه در سال 1963 غار بسته شد تا دیوارها احیا و پایداری محیط کنترل گردد. این تصمیم مخالفانی داشت اما نشان داد که حفاظت علمی، در نهایت بر هیجان گردشگری اولویت دارد. از آن پس مدیریت غار با هدف متوازن کردن شناخت عمومی و نگهداری بلندمدت بازطراحی شد.
نسخه های بازآفرینی شده و آینده شناخت ما از لاسکو
برای اینکه علاقه مندان همچنان بتوانند تجربه ای نزدیک به واقعیت داشته باشند، نسخه های بازسازی شده ای از غار ساخته شد. این بازآفرینی ها با دقت بسیار انجام شدند تا ابعاد، زوایا و مواد رنگی تا حد امکان مشابه باشد. در نزدیکی محل اصلی، بازدیدنمایندگان می توانند همان ترکیب نور و سایه را ببینند، بی آنکه فشار تازه ای بر دیوارهای واقعی وارد گردد. این راه چاره نشان داد که فناوری معاصر قادر است میان حفاظت و دیدن پلی منطقی ایجاد کند. همزمان پژوهش ها روی نقش ها ادامه یافت و ابزارهای تازه تصویربرداری، لایه های پنهان رنگ و ضرباهنگ دست هنرمندان باستانی را بهتر آشکار کرد. کشف غار لاسکو فرانسه و نقاشی های باستانی انسان، با این نسخه های بازآفرینی شده از یک رویداد گذشته به تجربه ای زنده برای نسل های آینده تبدیل شد. اکنون لاسکو تنها یک غار نیست، بلکه آزمایشگاهی برای فهم تکامل تخیل و آیین در تاریخ بشر به شمار می آید.
جمع بندی
لاسکو نمونه ای کمیاب از هنر پیشاتاریخی است که تصادفی کشف شد اما تأثیری پایدار بر فهم ما از انسان گذاشت. نقاشی ها نشان می دهند که تصویرگری، بخشی از احتیاج فکری و آیینی جوامع شکارگر بوده است. حفاظت علمی باعث شد این میراث از نابودی تدریجی نجات پیدا کند. نسخه های بازسازی شده امکان شناخت عمومی را فراهم کردند و در عین حال دیوارهای اصلی را امن نگه داشتند.
سؤالات رایج درباره غار لاسکو و نقاشی های آن
❓ غار لاسکو چگونه کشف شد؟
یک نوجوان در سال 1940 هنگام قدم زدن در جنگل، سوراخی کنار درختی واژگون دید. ورود او و دوستانش به آن سوراخ باعث آشکار شدن تالارهای پر از نقاشی شد.
❓ این نقاشی ها مربوط به چه زمانی هستند؟
برآوردها نشان می دهد نگاره ها مربوط به حدود 17 تا 22 هزار سال پیش هستند. این محدوده با فرهنگ های مَگدالنی مرتبط دانسته می گردد.
❓ نقاشی ها چه هدفی داشته اند؟
پژوهشگران می گویند ممکن است کارکردی آیینی داشته و به باور شکارچیان، نوعی اثر نمادین بر موفقیت شکار گذاشته باشد. محل قرارگیری دور از دسترس نیز این فرض را تقویت می نماید.
❓ چرا غار به روی عموم بسته شد؟
افزایش بازدیدها رطوبت و دی اکسیدکربن را بالا برد و قارچ ها روی دیوارها رشد کردند. برای جلوگیری از آسیب بیشتر، غار بسته و عملیات حفاظتی آغاز شد.
❓ آیا امکان بازدید از لاسکو وجود دارد؟
بازدید از نسخه های بازآفرینی شده نزدیک محل اصلی امکان پذیر است. این نسخه ها شرایط بصری غار را بدون آسیب رساندن به دیوارهای واقعی شبیه سازی می نمایند.
❓ چه چیزی لاسکو را در پژوهش های هنر باستانی خاص می نماید؟
ترکیب مهارت تصویری، میزان بزرگ نقش ها و جایگاه آیینی، تصویری جامع از فکریت هنری انسان های نخستین ارائه می دهد و به پرسش های بنیادین دربارهٔ خاستگاه هنر پاسخ می دهد.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران