ابن الاُخُوّة و توجه ویژه به فقه عملی - تیم علمی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگاران- بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

ضیاءالدین محمد بن محمد ابی زید قرشی (648-729ق)، معروف به ابن اخوه فقیه و محدث شافعی است.

کنیه او را بعضی ابن الاُخُوّة (پسر برادری) و بعضی ابن الاِخْوَة (پسر برادران) ثبت نموده اند. وی از خاندانی اهل دانش بود و نسب قرشی داشت. از آنجا که در کتاب خود توضیحات دقیق و مفصّلی درباره اختلاف کمیّت واحد رطل در شهرهای گوناگون مصر آورده است، می توان حدس زد که وی مصری بوده است.

ابن اخوه در مقدمه کتاب خود، مَعالِمُ القُرْبة، آورده است که در فروع پیرو فقه شافعی و در اصول اشعری بوده است. ابن حجر به نقل از ابن رافع، وی را محدث شمرده و آورده که وی صحیح مسلم را از رشیدالدین عطار و ابومُضَر استماع نموده است. با توجه به سال تولد ابن اخوه و وفات رشیدالدین عطار در 662ق، وی پیش از 14 سالگی به تحصیل حدیث پرداخته است. البته با مقایسه بعضی روایات او با اصل آن در بعضی صحاح، ظاهراً در نقل و ثبت اسناد به ضوابط فنی محدثان چندان مقید نبوده است.

ابن اخوه در معالم القربة، علاوه بر جوانب نظری فقه، بر جوانب عملی آن نیز تأکید نموده است. او در این کتاب درباره مسائل مربوط به دانش اقتصاد، یعنی کسب وکار، اوزان و مقادیر و نیز خواص انواع گیاهان دارویی و همچنین علم اجتماع، یعنی رفتار عمومی، مناسبات، حسن معاشرت و منعِ تجاوزات و تعدی افراد به همدیگر و در آخر از بهداشت عمومی سخن گفته است.

نکته مهم درباره این کتاب این است که ابن اخوه غالب اطلاعات آن را خود آموخته و ثبت نموده و از مآخذ پیشینیان نقل ننموده است. کتاب معالم القربه را می توان ادامه و تکمیل کتاب نهایة الرتبة فی طلب الحسبة عبدالرحمان بن نصر شیزری (متوفی 589ق) دانست.

4104/