تشخیص، علل و علائم بیماری آنافیلاکسی یا شوک آلرژیک - تیم علمی

افراد با خوردن ، استنشاق، و حتی لمس آلرژن ها می توانند دچار واکنش آلرژیک شوند. اگر برای دفعه اول است که با آلرژن تماس پیدا می کنید، علائم شما ممکن است خفیف باشد؛ ولی اگر شما به طور مرتب با آلرژن تماس داشته باشید این علائم ممکن است بدتر شوند.

علائم واکنش آلرژیک خفیف چه هستند؟

* کهیر (نقاط قرمز روی پوست)

* خارش

* گرفتگی بینی

* راش

* خارش گلو

* خارش چشم ها یا اشک ریزش

واکنش های حساسیت شدید چه علائمی ایجاد می کنند؟

* درد یا انقباض شکم

* درد یا احساس تنگی در قفسه سینه

* اسهال

* اختلال در بلع

* سرگیجه

* ترس یا اضطراب

* صورت قرمز و برافروخته

* حالت تهوع یا استفراغ

* تپش قلب

* ورم صورت، چشم یا زبان

* ضعف و خستگی

* سخت نفس کشیدن و عدم هوشیاری

شوک آنافیلاکسی چیست؟

کلمه آنافیلاکسی (Anaphylaxis) از ریشه یونانی آنا (Ana-) به معنی معکوس و فیلاکسی (Phylaxis) به معنای حمایت گرفته شده است. آنافیلاکسی در مقابل واژه پروفیلاکسی (به معنی پیشگیری از بیماری) می باشد!

واکنش آلرژیک شدید و ناگهانی می تواند در عرض چند ثانیه پس از قرار گرفتن در معرض آلرژن ایجاد شود. این نوع واکنش به عنوان شوک آنافیلاکسی شناخته شده است.

آنافیلاکسی واکنشی سیستمیک، شدید و تهدیدکننده حیات است که تقریبا همواره غیرمنتظره بروز می نماید و می تواند با انسداد راه های هوایی یا کلاپس عروقی سبب مرگ شود.

آنافیلاکسی در نتیجه پاسخ به یک آلرژن ایجاد می شود. این پاسخ معمولاً وابسته به IgE است و بر اثر فعال شدن ماست سل ها و بازوفیل ها مجموعه ای از علائم پوستی، تنفسی، قلبی عروقی، گوارشی و عصبی ایجاد می شود. شایعترین آنها علایم پوستی (90٪) و تنفسی (70٪) هستند.

غذا، نیش حشرات و داروها شایع ترین عوامل محرک آنافیلاکسی هستند.

علائم شوک آنافیلاکسی چیست؟

شوک آنافیلاکسی سبب ایجاد علائم تهدیدکننده حیات می شود. علائم و نشانه های واکنش آنافیلاکسی متعدد و متفاوت بوده و در طی چند دقیقه تا چند ساعت فرد مبتلا ممکن است علائم و نشانه های مختلفی را تجربه نماید!

به طور معمول اگر عامل محرک یا همان ماده حساسیت زا به وسیله تزریق بداخل عروق، وارد بدن شود، علائم در مدت 5 تا 30 دقیقه بروز می یابند. اما اگر عامل محرک از راه خوراکی (مانند آلرژن های غذایی) وارد بدن شود احتمال دارد علائم حدود 2 ساعت بعد از مصرف ماده غذایی مشاهده شوند.

از جمله:

* التهاب و تورم راه های هوایی

* عدم توانایی تنفس و کاهش ناگهانی و شدید فشار خون

* شوک آنافیلاکسی بدون درمان می تواند در عرض 15 دقیقه به مرگ منجر شود.

* اگر دچار این نوع از واکنش های آلرژیک شوید؛ به یاری فوری اورژانس احتیاج دارید.

شیوع واکنش آنافیلاکسی در دنیا و ایران

در تاریخ نخستین گزارش از آنافیلاکسی مربوط به مرگ ناگهانی یکی از فراعنه مصر در اثر زنبورگزیدگی و ورود سم زنبور به بدن او بوده است! بعلاوه اولین شوک آنافیلاکسی و مرگ در اثر تزریق داروی پنی سیلین در سال 1949 میلادی به ثبت رسیده است.

با افزایش شیوع بیماری های آلرژیک در دو دهه گذشته، آمار وقوع آنافیلاکسی نیز افزایش داشته است! به طور کلی نتایج تحقیقات در اروپا، آمریکا و استرالیا نشان می دهد شیوع واکنش آنافیلاکسی در این منطقه ها تا حدود 2 درصد نیز می رسد.

شیوع ابتلا به آنافیلاکسی در کشورهای آسیایی بسیار فرق دارد اما در مجموع، مطالعات اجرا شده حاکی از فرایند رو به رشد آمار بروز این واکنش شدید آلرژیک در این منطقه از دنیا است.

مطالعه ای که شیوع آنافیلاکسی را در ایران معین نماید در دسترس نمی باشد! اما معدود مطالعات موجود در ایران در این خصوص حاکی از آن است که شیوع آنافیلاکسی در بچه ها بیشتر از بالغین بوده و این واکنش اغلب در بچه ها مبتلا به آلرژی غذایی روی می دهد!

مواد غذایی عامل بروز واکنش آنافیلاکسی در فرد حساس

شایع ترین مواد غذایی محرک آنافیلاکسی در افراد آلرژیک و حساس عبارتند از: بادام زمینی، مغزهای خوراکی (مانند گردو، فندق، پسته)، ماهی، صدف خوراکی، شیر، گندم، تخم مرغ و بعضی از میوه ها و دانه های روغنی مانند کنجد.

شایان ذکر است در مطالعات اجرا شده در ایران شایع ترین مواد غذایی محرک واکنش آنافیلاکسی در بچه ها شیرگاو، گندم و تخم مرغ بوده است!

داروهای عامل بروز واکنش آنافیلاکسی در فرد حساس

پنی سیلین شناخته شده ترین و شایع ترین عامل بروز واکنش و یا شوک آنافیلاکسی در انسان می باشد! البته بعضی دیگر از داروها (مانند آسپرین، ایبوپروفن) و آنتی بیوتیک ها، چه به صورت تزریقی و یا خوراکی، نیز می توانند در افراد حساس موجب بروز واکنش آنافیلاکسی شوند.

داروهای بیهوشی و بعلاوه مواد حاجب مورد استفاده برای رادیوگرافی از دیگر عوامل دارویی محرک بروز واکنش آنافیلاکسی در افراد حساس می باشند.

تشخیص

بطور معمول آگر علایم آنافیلاکس در طی یک ساعت پس از مواجهه با آنتی ژن بروز کند، تشخیص بر آنافیلاکسی گذاشته می شود.

انجام تست های تاییدکننده تشخیص از جمله میزان گیری هیستامین و تریپتاز سخت است زیرا نمونه گیری خون باید ظرف مدت محدودی پس از واکنش انجام شود که در عمل مقدور نیست. برای پیش گویی بروز آنافیلاکسی در افراد تست آلرژی پوستی و تستهای آزمایشگاهی میزان گیری IgE اختصاصی آلرژن ها چندان قابل اعتماد نیستند.

تجویز اپی نفرین عضلانی در آغاز آنافیلاکسی (پیش از نارسایی تنفسی و قلبی عروقی) بسیار لازم است. داروهای آنتاگونیست گیرنده H1 هیستامین و کورتیکواستروئیدها ممکن است یاری کننده باشند.

باید به همه بیماران در معرض خطر آنافیلاکسی، استفاده صحیح از اپی نفرین تزریقی (خودتزریق) را آموزش داد.

علائم آنافیلاکسی در سیستم های مختلف بدن

پوستی/مخاطی

* چشم ها: تورم و قرمزی اطراف چشم، پرخونی ملتحمه، اشک ریزش

* مخاط دهانی: آنژیوادم زبان و لب ها

* پوست: کهیر، خارش یا گر گرفتگی، راش موربیلیفورم، سیخ شدن مو، آنژیوادم

تنفسی

* راه های هوایی تحتانی: برونکواسپاسم همراه با خس خس یا سرفه، احساس گرفتگی سینه، تاکی پنه، کاهش حداکثر جریان دم، سیانوز، کلاپس/ایست تنفسی

* راههای هوایی فوقانی: احساس گرفتگی گلو، سرفه خشک، احساس مشکل در نفس کشیدن، بلع و صحبت کردن، تغییرات صدا، استریدور، سیانوز، کلاپس/ایست تنفسی

قلبی/عروقی

* زودرس: تاکی کاردی، تعریق شدید، تاخیر جریان خون مویرگی، کاهش فشار خون

* دیررس: برادی کاردی، شوک، معکوس شدن موج T و پایین افتادن ST در لیدهای متعدد، سیانوز، ایست قلبی

گوارشی

تهوع، استفراغ، اسهال، کرامپ های شکمی

عصبی

سردرد ضربان دار، سرگیجه، سبکی سر، گیجی و پریشانی، تونلی شدن دید، کاهش سطح هوشیاری

عمومی

اضطراب، احساس مرگ قریب الوقوع، احساس مزه آهن در زبان، پارستزی اندام ها، احساس خستگی و ضعف عضلانی

در بچه ها: تغییرات رفتاری ناگهانی، تحریک پذیری، توقف در بازی کردن

معیارهای بالینی تشخیص آنافیلاکسی

هر زمان که هر یک از 3 دسته معیارهای زیر وجود داشته باشد، تشخیص آنافیلاکسی بسیار احتمال دارد:

1- آغاز ناگهانی یک ناخوشی (ظرف چند دقیقه تا چند ساعت) با درگیری پوست، بافت مخاطی یا هر دو (مانند کهیر جنرالیزه، خارش یا گر گرفتگی، تورم لب ها، زبان یا زبان کوچک) و حداقل یکی از موارد زیر:

* نارسایی تنفسی (مانند دیسپنه، خس خس - برونکواسپاسم، استریدور، کاهش حداکثر جریان هوای بازدمی، هیپوکسمی)

* کاهش فشار خون یا علائم اختلال عملکرد ارگان های انتهایی (مانند هیپوتونی (کلاپس)، سنکوپ، بی اختیاری ادراری)

2- حداقل دو مورد از موارد زیر که پس از مواجهه بیمار با آلرژن احتمالی به سرعت (چند دقیقه تا چند ساعت) اتفاق می افتد:

* درگیری پوست، بافت مخاطی یا هر دو (مانند کهیر جنرالیزه، خارش یا گُرگرفتگی، تورم لب ها، زبان و زبان کوچک)

* نارسایی تنفسی (مانند دیسپنه، خس خس - برونکواسپاسم، استریدور، کاهش حداکثر جریان هوای بازدمی، هیپوکسمی)

* کاهش فشار خون یا علائم همراه (مانند هیپوتونی/کلاپس، سنکوپ، بی اختیاری ادراری)

* علائم پایدار گوارشی (مانند کرامپ های شکمی، استفراغ)

3- کاهش فشار خون که پس از مواجهه بیمار با آلرژن شناخته شده به سرعت (چند دقیقه تا چند ساعت) اتفاق می افتد:

شیرخواران و بچه ها: فشار خون سیستمیک پائین (بر اساس سن)* یا بیش از 30 درصد کاهش فشار خون سیستولیک

بزرگسالان: فشار خون سیستولیک کمتر از 90 میلی متر جیوه یا بیش از 30 درصد کاهش فشار خون سیستولیک

تعریف فشار خون کاهش یافته در بچه ها:

- کمتر از 70 میلی متر جیوه در بچه ها یک ماه تاه یکسال

- کمتر از 70 میلی متر جیوه + (2 برابر سن) در بچه ها 1 تا 10 سال

- کمتر از 90 میلی متر جیوه در بچه ها 11 تا 17 سال

پیشگیری از بروز واکنش آنافیلاکسی

پیشگیری از بروز واکنش آنافیلاکسی با عدم تماس و مواجهه با عامل حساسیت زا امکان پذیر است. بعضی از نکات در مورد پیشگیری از آنافیلاکسی در ادامه بیان شده است:

مناسب است بیمارانی که سابقه آنافیلاکسی به یک ماده غذایی، دارویی و یا هر ماده دیگری داشته اند، یک دستبند یا گردنبند به منظور اعلام و هشدار مبنی بر حساسیت فرد به آن آلرژن خاص به همراه داشته باشند!

افراد با سابقه آنافیلاکسی باید داروهای مورد استفاده در مواقع اورژانس، که به وسیله پزشک معالج تجویز شده است را به همراه داشته باشند.

در مواقع مراجعه به مراکز درمانی، دندانپزشکی، کلینیک های پوست، جراحی زیبایی، باید حتما پزشک از حساسیت فرد به دارو و یا سایر مواد مورد استفاده در امور پزشکی آگاه شود!

اگر فرد به سم زنبور حساسیت شدید دارد باید تا حد امکان قسمتهای گردن، دست ها و پاهای خود را پوشانده نگاه دارد و از قدم زدن با پای برهنه بر روی چمن خودداری نماید. در هنگام حضور در طبیعت باید از پوشیدن پوشاک با رنگ درخشان و یا استفاده از عطر، که سبب جذب حشرات و زنبور می شوند، خودداری نماید. برای آگاهی از نکات مهم در پیشگیری از بروز واکنش های آلرژیک در هنگام طبیعت گردی به نوشتار طبیعت گردی بدون حساسیت و آلرژی مراجعه نمایید.

اگر فرد به ماده غذایی خاصی حساسیت شدید دارد باید در هنگام صرف غذا در رستوران و یا در مهمانی ها، حتما از مواد تشکیل دهنده غذا آگاهی یابد. میزان اندک ماده غذایی حساسیت زا می تواند سبب بروز واکنش های شدید در فرد مبتلا به آلرژی غذایی شود!

بعلاوه در صورت شناسایی عامل حساسیت زا به وسیله آزمایش های پوستی و یا خونی (آشنایی با آزمایش های پوستی و خونی تشخیص آلرژی) می توان با روشهای ایمنی درمانی (رجوع به نوشتارایمنی درمانی یا ایمونوتراپی برای درمان آلرژی و نوشتار واکسن درمانی آلرژی) شدت واکنش و پاسخ فرد بیمار را به آلرژن مورد نظر کاهش داد! به عنوان مثال ایمنی درمانی پیروز با سم زنبور باعث می شود در هنگام زنبورگزیدگی فرد بیمار دچار عوارض و واکنش های شدید آلرژیک نظیر واکنش آنافیلاکسی نشود!

کنترل و درمان واکنش آنافیلاکسی

آنافیلاکسی یک اورژانس پزشکی محسوب می شود! اولین قدم برای کنترل و درمان واکنش آنافیلاکسی تزریق اپی نفرین (آدرنالین) می باشد. اپی نفرین می تواند شدت واکنش آلرژیک را کاهش دهد.

در مراکز درمانی علاوه بر اپی نفرین داخل وریدی، ممکن است به صلاحدید پزشک معالج، داروهای گلوکوکورتیکوئیدی و آنتی هیستامین های داخل وریدی نیز به فرد تزریق شود. این داروها به کاهش التهاب در مجاری تنفسی و بهبود تنفس فرد بیمار یاری می کنند.

بعلاوه در مراکز درمانی پزشک معالج ممکن است از داروهای بتا-آگونیست مانند آلبوترول (سالبوتامول) برای تسهیل تنفس فرد بیمار استفاده نماید.

استفاده از آمپول های اتوماتیک (اتوماتیک) حاوی اپی نفرین

به طور معمول بیمارانی که سابقه واکنش آنافیلاکسی دارند با نظر پزشک معالج باید همواره آمپول های اتوماتیک (اتوماتیک) اپی نفرین (مانند EpiPen) را به همراه داشته باشند.

این آمپول های اتوماتیک اپی نفرین که به صورت داخل عضلانی استفاده می شوند، دارای انواع متفاوتی بوده و شرکت های تجاری مختلفی آنها را فراوری می کنند. قبل از مصرف اینگونه آمپول های اتوماتیک باید فرد دستورالعمل استفاده از این آمپول ها را بدقت مطالعه نماید.

منبع: سایت دکتردکتر

سایت آسم و آلرژی ایران

سایت شبکه جامع آلرژی

منبع: راسخون