معرفی بازار تاریخی تبریز با شهرتی جهانی - تیم علمی

مجموعه تاریخی بازار تبریز

مجموعه بازار تاریخی تبریز از راسته های به هم پیوسته، مسقف و آجری، ساختمان ها و فضاهای محصور با کاربری های مختلف تشکیل شده است. تبریز و بازار آن (واقع در استان آذربایجان شرقی) در قرن سیزدهم میلادی و پس از انتخاب شهر به پایتختی صفویان رونق و شهرت زیادی داشت. این شهر در قرن شانزدهم میلادی عنوان پایتختی خود را از دست داد اما تا اواخر قرن هجدهم میلادی و تا زمان گسترش قدرت عثمانی به عنوان یک قطب مهم تجاری باقی ماند. این مجموعه یکی از کامل ترین نمونه های نظام سنتی تجاری و فرهنگی در ایران است.

طاق ها و گنبدهای مقرنس بلند آن، سازه های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سراهای بازرگانی نهاده شده اند، این بازار را نمونه ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته است. سبک معماری، کثرت سراها و وجود تعدادی مدرسه و مسجد نیز به این مجموعه اهمیت و امتیازی خاص داده اند. از تاریخ بنای اولیه مجموعه بازار تبریز اطلاعی در دست نیست لیکن بیشتر مورخین و جغرافی نویسان و گردشگران اسلامی و خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن کرده اند اسناد مهم و مدارک ارزنده ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده اند. از مقدسی ـ یاقوت، مارکوپولو، ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، کلاویخو، جان کارت رایت انگلیسی، شاردن، جملی کاردی گردشگر ایتالیایی و ده ها سیاح و مورخ دیگر مطالب جالب توجهی به جای مانده که دال بر اهمیت مجموعه بازار در دوره های مختلف بوده است. وجود مدارس و مساجد تاریخی مهم و معروفی چون مسجد جامع، مدرسه حاج صفرعلی، مدرسه صادقیه در این بازار نیز گواه بر پیشینه تاریخی این مجموعه بنا می باشد.

زندگی مالی در تبریز

اوج زندگی مالی و اجتماعی تبریز مابین سال های 1316 تا 1331 میلادی بود. طی قرن های چهاردهم و پانزدهم رونق شهر به واسطه موقعیت استراتژیک آن افزایش یافت. علت این امر واقع شدن در تقاطع پر رفت و آمد مسیرهای غرب به شرق و جنوب به شمال و توسعه فراوری کالاهای با ارزشی چون پارچه های نخی و ابریشمی، سلاح، سفال و همچنین اتخاذ سیاست هوشمندانه معافیت مالیاتی بود. صاحب آباد، اولین بخش عظیم اداری و تشریفاتی در سال 1258 میلادی ساخته شد و در اطراف آن ساختمان های مهم حکومتی بنا شدند که محلی برای رژه ارتش و همچنین برگزاری جلسات مجلس بود.

در اوایل قرن شانزدهم میلادی صفویان تبریز را به عنوان پایتخت پادشاهی خود انتخاب کردند و این شهر به یک مرکز قدرتمند دولتی تبدیل شد. در سال های بعدی برای در امان ماندن از تهدیدات دولت عثمانی پایتخت ابتدا به قزوین (1548 میلادی) و سپس به اصفهان منتقل شد. در قرن های شانزدهم و هفدهم میلادی فراوری در زمینه های متنوع (بافندگی، استخراج مس و مس کاری، فراوری سلاح و کاشی، فراوریات چرمی، دباغی و صابون سازی) رشد کرد و حجم مبادلات تجاری گسترش یافت.

موقعیت بازار تبریز

هستهی مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی نهاده شده و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شده است. این بازار از سمت شرق به عالی قاپو (مجموعهی کاخ های ولی عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش هایی از شمال رودخانهی مهران رود را شامل می گردد و این دو بخش از طریق پل های چوبی که در امتداد راسته بازار قرار دارند، به هم متصل می شوند. نخستین نقشه از بازار تبریز در سال 1327 هجری، در بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز و به دست اسدالله خان مراغه ای ترسیم شده است. نقشه این بازار در بخش شمال شرقی نقشه مذکور رسم شده و بیشتر جای های مهم آن نظیر تیمچه ها و کاروانسراها در این نقشه نام گذاری شده اند.

مرمت بازار تبریز بعد از زلزله

زلزله ای در سال 1817 میلادی رخ داد و خسارت زیادی به مساجد و ساختمان های شهر وارد کرد. در سال 1826 میلادی، تبریز به اشغال روس ها درآمد و پس از دو سال با کوشش حاکمان قاجار باز پس گرفته شد. در طول قرن نوزدهم تغییرات متعددی در شهر ایجاد شد. مرکز حکومتی از صاحب آباد (که محل ساختمان های عمومی پیرامون میدانی عظیم بود) در حاشیه شمالی مهران رود به مکان فعلی آن در جنوب رودخانه و در نزدیکی دروازه اعلا انتقال یافت. میدان صاحب الامر تبریز در منطقه تاریخی صاحب آباد ساخته شده و مسجد جامع بازسازی شد و نقش اصلی خود در بازار را ایفا کرد. در سال 1871 میلادی سیل آسیب شدیدی به بازار زد که با استفاده از ارزیابی و نقشه برداری زمینی، اطلاعاتی در خصوص شرایط آن موقع بازار بدست آمد و در سال های بعد فعالیت های بازسازی بازار و ساختمان های مختلف آن آغاز شد. برای مثال کار بازسازی تیمچه مظفریه در سال 1905 میلادی به پایان رسید.

نام بازارهای تبریز

بازار تبریز با طاق ها و گنبدهای بلند آجری شامل بازار امیر، بازار کفاشان، راسته بازار، بازار حلاجان، یمینی دوز بازار، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسین، بازار مشیر، بازار دلاله زن عظیم، بازارچه صفی، بازار امیر ابوالحسن، سرای حاج رسول، سرای حاج میرزا علی نقی، تیمچه، سرای شیخ کاظم، تیمچه حاج صفر علی، تیمچه و دالان میرزا شفیع، تیمچه ملک و ... که به اختصار چند اثر اشاره می گردد .

بازار تیمچه امیر یکی از شاهکارهای جالب معماری و باشکوه ترین تیمچه های بازار تبریز به حساب می آید. تیمچه حاج صفر علی، بنائی است معظم که بانی آن حاج صفر علی خوئی بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار می باشد. تیمچه مظفریه نیز یکی از زیباترین بخش های بازار است.

تیمچه مظفریه، معروف ترین بخش بازار تبریز

معروف ترین بخش بازار تبریز تیمچه مظفریه است و از مهم ترین و زیباترین بخش های بازار تاریخی تبریز است و ارتقای شرایط فعلی آن از اولویت های کاری این سازمان در حوزه آماده سازی بازار تبریز برای ثبت در فهرست آثار جهانی است. تیمچه مظفریه که در زمان ولیعهدی مظفرالدین میرزای قاجار به سال یک هزار و سیصد و پنج هجری قمری ساخته شد، بانی آن حاج شیخ محمد جعفر قزوینی از بازرگانان تبریز بوده است. با توجه به این که هر بنای نو بنیادی در تبریز اگر مورد توجه ولیعهد وقت قرار می گرفت بایستی آن را به ولیعهد پیشکش می کردند، این بازرگان کاردان نیز بنا را به نام مظفرالدین میرزا مظفریه نامید که مورد تحسین ولیعهد نهاده شد و از تصاحب و تملک آن خودداری کرد. در حال حاضر تیمچه مظفریه یکی از مراکز عمده تجارت و صدور فرش آذربایجان و ایران است که شهرتی جهانی دارد. این تیمچه دو طبقه دارد که هر طبقه آن بیست و شش حجره فرش فروشی را در خود جای داده است.