پروژه انتقال آب دریای عمان به مشهد نیازمند سرمایه گذار خصوصی؛ برآورد 10 ساله برای اجرای پروژه - تیم علمی

با تور عمان از نگین خاورمیانه دیدن کنید.

به گزارش خبرنگاران از مشهدمقدس، وضعیت کمبود آب در مشهد و استان خراسان رضوی مانند سراسر کشور مناسب نیست و روز به روز نیز برنامه های بیشتری باید در این حوزه اجرا شود.

از سوی دیگر امسال با توجه به کاهش بارندگی ها در استان خراسان رضوی ورودی آب به سدهای خراسان رضوی کاهش یافته و باید تمهیدی بلندمدت در این حوزه اندیشیده شود. در زمینه آخرین وضعیت منابع آبی استان و همچنین آب سدهای استان گفت وگویی با احمد قندهاری؛ مدیر دفتر مطالعات پایه خراسان رضوی صورت داده ایم که در ادامه می خوانید:

خبرنگاران: آخرین وضعیت سد دوستی چگونه است؟

قندهاری: سد دوستی تا به امروز 846 میلیون متر مکعب آب به مشهد منتقل نموده است. همین حالا بیش از 2.5 متر مکعب بر ثانیه آب از این سد وارد مشهد می شود. در واقع این سد در مدت فعالیت خود بسیار کارایی بالایی داشته است.

خبرنگاران: در این کاهش ورودی آب چه دلایل و عواملی دخیل است؟

قندهاری: بنا بر تحقیقات ما دو عامل اصلی سبب کاهش ورودی به این سد شده است. عامل اول فعالیت های بالادستی بدون توجه به فعالیت های پایین دست است. بنابر قواعد بین المللی حسن همجواری و حق همسایه باید رعایت شود. به ویژه که ما با این کشور نزدیکی فرهنگی، قومیتی زیادی داریم اما در بالادست سدسازی و جذب حداکثری آب رودخانه هیرمند صورت می گیرد.

خبرنگاران: عامل دوم این مسئله چیست؟

قندهاری: دلیل دوم دلیلی جهانشمول است. خشکسالی در اکثر نقاط منطقه وجود دارد که این موضوع شامل افغانستان هم می شود. امسال ما نسبت به حجم هر سال بسیار کمتر ورودی داشتیم تا آنجا که در ادامه کارایی سد دوستی در امسال دچار تردید شدیم هرچند معتقدم در دل این چالش ها، فرصت های جدیدی نهفته است.

خبرنگاران: به نظر شما چه می توان کرد؟

قندهاری: در حوزه هریرود تحقیقات زیادی صورت گرفته و به قطعیت می گویم اگر بخواهیم هر 3 کشور از این رودخانه منفعت حداکثری ببریم چاره ای جز همکاری و تعامل نخواهیم داشت. فعال سازی جدی دیپلماسی بین ما افغانستان و ترکمنستان همه گونه انتفاع با مشارکت هر 3 کشور صورت خواهد گرفت؛ مسلم است بیشترین منافع در زمان همکاری هر سه کشور خواهد بود.

خبرنگاران: آمارها حاکی از چیزی در حدود 48 میلیون متر مکعب هدر رفت آب به صورت سالانه در مشهد حکایت دارد. تائید می کنید؟

قندهاری: در حوزه آبی هدررفت آب در حوزه شهری از نگاه شبکه، هدر رفت محسوب می شود اما از نگاه کلی هدررفت تعریف نمی شود. این هدررفت که اشاره کردید در عمق زیاد وارد منابع زیرزمینی می شود و به چرخه منابع آبی بازخواهد گشت. اما از لحاظ اقتصادی شبکه آبی متضرر خواهد شد. آب با هزینه زیاد تصفیه و جابجا می شود اما در نهایت دوباره به منابع زیرزمین برمی شود.

خبرنگاران: پس شما این آمار هدر رفت را تائید نمی کنید؟

قندهاری: استاندارد قابل قبولی برای هدر رفت وجود دارد؛ براساس عدد و رقمی که همکاران آب و فاضلاب به ما ارائه می دهند، میزان هدررفت معقول است. در واقع بنا بر همین آمار هدر رفت شبکه آب مشهد استاندارد است.

خبرنگاران: یعنی میزان مصرف آب در مشهد استاندارد است؟

قندهاری: از نگاه مدیریت تقاضا آب توسط شهروندان هدر می رود. ما در مشهد آب زیاد مصرف می کنیم. سرانه مصرف 216 لیتر بر ثانیه بسیار بالا است این سرانه باید به 150 لیتر بر ثانیه کاهش یابد.

خبرنگاران: دلیل این بالا بودن سرانه را چه می دانید؟

قندهاری: در تمام جهان نخستین گام در جهت کاهش مصرف، قیمت گذاری آب شرب است. در ایران هزینه ای که مشتری پرمصرف آب مصرف می نماید در برابر هزینه مشتری کم مصرف عدد ناچیزی است. شما برای یک ماه آب را با بهترین شرایط در نزدیکترین نقطه یعنی منزل خود در دسترس دارید. در انتهای ماه عددی ناچیز برای آن پرداخت می کنید لذا قدر آن را نمی دانیم و در حفظ و حراست از آن کوتاهی می کنیم.

خبرنگاران: حالا در جهت کاهش این سرانه چه باید کرد؟

قندهاری: بانوان در منزل نقش اساسی در مدیریت آب منزل دارند. متاسفانه هزینه مصرف آب در در سبد اقتصادی خانوار جایی ندارد. فرقی هم ندارد که برای قشر ضعیف باشد تا مرفه. این به ضرر خود ماست. منابع آب شرب محدود است. در مقیاس دیگر نقاط منابع قابل شرب ما محدود است. چطور ما برای یک بطری آب معدنی 2 هزار تومان هزینه می کنیم؟ یعنی برای یک لیتر دو هزار تومان اما در حوزه آب شرب در منزل رعایت نداریم.

خبرنگاران: منظور شما این است که تعرفه آب بها در جهت جلوگیری از مصرف بیش از اندازه کافی نیست؟

قندهاری: سیستم قیمت گذاری در ایران از نوع پیشرفته ترین سیستم های قیمت گذاری است. سیستم پلکانی قیمت گذاری می تواند با تفکیک مصرف نماینده به صورت تصاعدی افزایش یابد. در یک مقیاس استاندارد دولت موظف است برای هر شهروند به اندازه ای آب تامین کند. این آب تا یک حدی حتی رایگان است. اما از آن مقدار بیشتر بسته به میزان مصرف، قیمت آب متفاوت و تصاعدی افزایش خواهد یافت. اما در حال حاضر تصاعدی عادلانه افزایش نمی یابد. یعنی پرمصرف ترین شهروند هم حداکثر شاید مساوی با هزینه یک پرس شیشلیک هزینه بدهد.

خبرنگاران: چه زمان بحران آب به خط قرمز خود می رسد؟

قندهاری: این بسته به این موضوع دارد که ما خط قرمز را کجا ببینیم؟ اینکه در در لوله آب نباشد یا مثلا پیش بینی نمایند از فلان روز آب وجود ندارد. در حال حاضر بحران و خط قرمز وجود دارد. هشدارها از مدت ها قبل داده شده است. نیم قرن پیش در سال 1348 برداشت آب از دشت مشهد را ممنوع اعلام کردیم. پنجاه سال از آن موقع گذشته است اما چه تغییری ایجاد شده است؟

خبرنگاران: ولی نسبت به نیم قرن پیش کمبود آب دیگر ملموس شده است؟

قندهاری: بله. نشست های مختلف در دشت های اطراف، ترک های داخل زمین در دشت مشهد، دشت نیشابور یا دشت جوین این روزها موید این موضوع است. دشت رشتخوار یا خواف هم تعریفی ندارند. منابع آبی شور شده اند و حفر و برداشت از چاه های غیرمجاز هم افزایش یافته است. اینها همه علائمی هشدار دهنده هستند؛ پس خط قرمز و بحران فرا رسیده است. اگر از ظرفیت های قانونی اسلامی به درستی استفاده کنیم مانند بازگشایی کشف رود راستا 150 کیلوتر در طرفین ساماندهی شد و متخلفان شناسایی و اقدامات قانونی و بازدارنده انجام شد. در حوزه آب هم باید این اتفاق بیافتد.

خبرنگاران: حوزه کشاورزی وصنعت از پر مصرف ترین منابع آبی است. در جهت مدیریت مصرف در این حوزه ها چه باید کرد؟

قندهاری: تحقیقات نشان می دهد مشاغل خراسانی ها نسبت به سایر مشاغل کشور پر مصرف تر در حوزه آب است. حالا چه از کشاورزی یا صنعت و... اگر می خواهیم از این موضوع جلوگیری کنیم نیازمند آمایش سرزمینی هستیم. نیازمند استفاده از ظرفیت های جدید هستیم. باید به سمت فعالیت های کم آب تر برویم. بسیاری از محصولات کشاورزی که امسال فراوری شده را شما اگر حداقل قیمت آب را بگذارید و محصولات میوه و باغدار را هم احتساب کنید ببینید اینقدر آب مصرف شده؛ آیا اصلا پول آب از محل فروش محصول تامین شده است؟ ما باید معیشت کشاورز و درآمد او را در نظر بگیریم اما فراوری را هم مدیریت کنیم. 86 درصد آب زیرزمینی مصرف در حوزه کشاورزی صورت می گیرد لذا باید در حوزه کشاورزی سرمایه گذاری صورت گرفته و ر این حوزه تغییر رویکرد جدی انجام دهیم.

خبرنگاران: وضعیت سدهای دیگر مانند سد کارده یا ارداک چگونه است؟

قندهاری: در سال های اخیر بنا شد تا از کیفیت سد کارده به نحو احسنت استفاده شود. توسعه بالا دست این سد بهم ریخته است. لذا بخشی از این سد هر ساله در اختیار شهرداری قرار گرفته و در ازای آن، آب های کیفی در اختیار ما برای ورود به سیستم شبکه آبی شهری قرار می گیرد. آب سد ارداک نیز کیفیت خوبی دارد و برای مصرف مشهد استفاده می شود.

خبرنگاران: اما عمده مصرف مشهد بر عهده سد دوستی است?

قندهاری: بله عمده این حوزه بر عهده سد دوستی است.

خبرنگاران: زمانی بحث انتقال آب از دریای عمان داغ شده بود اما گویا به فراموشی سپرده است?

قندهاری: نه اتفاقا اصلا این طور نیست. شما گستره ناهمگون شرق کشور را با هم مقایسه کنید. بحران آب تنها برای مشهد نیست. بخش عمده ای از استان از سیستان و بلوچستان، بخش اعظمی از خراسان جنوبی و بخشی از مسائل مشهد درگیر بحران آب است.

شما آب بطری را به قیمت لیتری دو هزار تومان می خرید. پس هر مترمکعب همین آب بطری می شود دو میلیون تومان که من و شما به راحتی در قالب بطری خریداری می کنیم. طبق تحقیقات و برآوردها قیمت تمام شده هر مترمکعب اگر از دریای عمان منتقل شود بیست هزار تومان خواهد شد. شما دو میلیون تومان را با بیست هزار تومان مقایسه کنید؟ این بحث صرفه اقتصادی هم هست.

خبرنگاران: یعنی در حال پیگیری جهت انتقال آب از دریای عمان به مشهد هستید؟

قندهاری: در آخرین جلسه ای که به همراه وزیر بر روی موضوع صحبت شد گام های خوبی برداشته شد. خط انتقال آب از عمان خط عمان مانند سایر پروژه های آبی ریسک های زیادی دارد. برای ما مهم تر منابع اقتصادی آن است. دولت در حال حاضر این امکان اقتصادی را ندارد اما با توجه به صرف اقتصادی با همین قیمت های کنونی این پروژه از لحاظ اقتصادی به صرفه است. در حال حاضر هم در حوزه تحقیقاتی را پشت سر گذاشته ایم و منتظر ورود سرمایه گذار خصوصی به این موضوع هستیم.

خبرنگاران: چه زمانی را برای انجام این پروژه تخمین می زنید؟

قندهاری: اگر ساز و کار اقتصادی آن چیده شود در کمتر از 10 سال امکان اجرایی کردن این پروژه وجود دارد. امیدواریم این موضوع اتفاق بیافتد تا عمده روستاهای ما که دچار کم آبی و یا به تدریج دچار بی آبی شده اند از این بحران نجات پیدا نمایند.

خبرنگاران: این روزها اظهارنظرهایی پیرامون وضعیت آب، مافیای سدسازی و.... انجام می شود. موضع شما در این باره چیست؟

قندهاری: شما می توانید در کنار بنشینید و انتقاد کنید و نقد کنید از مافیا و.. سخت بگوییم. اما وقتی در مسئولیت قرار بگیرید و جایگزینی وجود ندارد و راهکارهای دیگر غیرعملی است مجبور هستید با وجود ریسک ها به آن سمت بروید. پیرامون بحث مافیای آب و سدسازی هم خیر. معتقدم چنین چیزی وجود ندارد و بنده این موضوع را تائید نمی کنم.

گفت وگو از صادق عسکری

ز